در صنعت پالایشگاه های نفت و گاز، عملیات شات دان یکی از مهم ترین فرآیندهایی بوده که برای حفظ ایمنی، بهره وری و نگهداری تجهیزات انجام می شود. شات دان در واقع به معنای توقف برنامه ریزی شده و اضطراری یک واحد پالایشی یا کل تأسیسات به دلایل مختلفی مانند نگهداری، تعمیرات و بهینه سازی است. اهمیت این فرآیند به حدی بوده که اجرای صحیح آن می تواند تأثیر مستقیمی بر عملکرد، عمر مفید تجهیزات و ایمنی کارکنان داشته باشد.
همچنین از جمله فرق پالایشگاه و پتروشیمی نوع شات دان در آن ها می باشد که با اهداف مختلفی انجام می شود. انواع شات دان پالایشگاه به چندین دسته مختلف شات دان اضطراری، شات دان فرآیندی، شات دان واحد و شات دان ترناروند تقسیم می شود که هر یک از این موارد با توجه به شرایط و اهداف مورد نظر، مورد استفاده قرار می گیرد.
انواع شات دان پالایشگاه
فرآیند شات دان در پالایشگاه ها با حساسیت و دقت بالایی همراه است. در واحدهای پتروشیمی نیز شات دان با هدف حفظ کیفیت تولید و جلوگیری از آلودگی محصولات انجام می شود. در پالایشگاه ها زمان بندی عملیات ثابت و برنامه ریزی بوده، اما در واحدهای پتروشیمی به دلیل حساسیت فرآیندهای شیمیایی، گاهی نیاز به شات دان های اضطراری وجود دارد. انواع شات دان پالایشگاه شامل موارد زیر می شود:
- شات دان اضطراری
- شات دان فرآیندی
- شات دان واحد
- شات دان ترناروند
شات دان اضطراری (Emergency Shutdown – ESD)
یکی از مهم ترین و حیاتی ترین انواع شات دان در پالایشگاه های نفت و گاز، شات دان اضطراری است. این نوع شات دان زمانی اتفاق می افتد که شرایط غیرعادی و خطرناکی مانند نشت گاز، افزایش بیش از حد فشار، آتش سوزی در انواع برج های جداسازی یا نقص جدی در تجهیزات رخ دهد. هدف اصلی از اجرای شات دان اضطراری، جلوگیری از وقوع حوادثی است که می تواند منجر به آسیب جدی به تأسیسات، محیط زیست و حتی جان کارکنان شود. در سیستم های پیشرفته پالایشگاهی، شات دان اضطراری به صورت خودکار توسط سیستم های کنترلی مانند سیستم ESD اجرا می شود.
این سیستم ها با استفاده از سنسورها و تجهیزات هشداردهنده، شرایط بحرانی را شناسایی کرده و فرآیندهای عملیاتی را به سرعت متوقف می کنند. همچنین زمانی که سیستم های خودکار دچار نقص یا خرابی شوند، شات دان اضطراری می تواند به صورت دستی و توسط اپراتورها نیز انجام شود.
شات دان فرآیندی (Process Shutdown – PSD)
شات دان فرآیندی یکی دیگر از انواع شات دان است که به صورت کنترل شده و برنامه ریزی شده، اجرا می شود. این نوع شات دان برای جلوگیری از آسیب های احتمالی به تجهیزات و یا برای انجام تعمیرات جزئی و نگهداری های دوره ای، مورد استفاده قرار می گیرد. شات دان فرآیندی برخلاف شات دان اضطراری، به صورت تدریجی و با برنامه ریزی قبلی انجام می شود تا از ایجاد تنش های غیرضروری در سیستم جلوگیری شود.
در هنگام اجرای شات دان فرآیندی، ابتدا بخش های غیرضروری واحدها خاموش شده و سپس واحدهای حساس تر به صورت مرحله ای از مدار خارج می شوند. شات دان فرآیندی به گونه ای است که کمترین تأثیر را بر تولید پالایشگاه داشته باشد و درعین حال امکان تعمیرات و نگهداری مؤثر را فراهم کند.
شات دان واحد (Unit Shutdown)
این نوع شات دان زمانی اتفاق می افتد که نیاز به توقف یکی از واحدهای پالایشگاهی برای انجام تعمیرات، بهینه سازی یا جایگزینی تجهیزات باشد. شات دان واحد برنامه ریزی شده بوده و با هماهنگی بخش های مختلف پالایشگاه، انجام می شود تا تأثیر آن بر عملکرد کلی مجموعه به حداقل برسد.
شات دان واحد می تواند به دلایل مختلفی مانند تغییر در خوراک ورودی، نیاز به انجام تست های ایمنی، تنظیم مجدد پارامترهای عملیاتی و یا ارتقاء فناوری واحد انجام شود. در برخی موارد این نوع شات دان ممکن است به دلیل شرایط اضطراری نیز اجرا شود. تفاوت آن با شات دان اضطراری در این است که زمان کافی برای برنامه ریزی و اجرای آن وجود دارد.
شات دان ترناروند (Turnaround – TA)
شات دان ترناروند یا TA، جامع ترین و گسترده ترین نوع شات دان در پالایشگاه های نفت و گاز است. این نوع شات دان شامل توقف کامل یک پالایشگاه یا بخش های عمده ای از آن برای انجام تعمیرات اساسی، ارتقاء فناوری، بازرسی های فنی و جایگزینی قطعات مهم می شود. شات دان ترناروند به شکل دوره ای و بر اساس برنامه ریزی بلندمدت انجام می شود. در اجرای شات دان ترناروند، نیاز به هماهنگی دقیق بین بخش های مختلف از جمله مهندسی، تعمیرات، ایمنی و بهره برداری وجود دارد.
از آن جایی که این نوع شات دان تأثیر مستقیم بر تولید و سودآوری پالایشگاه دارد، لازم است تمامی اقدامات لازم برای کاهش زمان توقف و افزایش بهره وری در طول دوره تعمیرات انجام شود. در بسیاری از پالایشگاه ها، فرآیند شات دان ترناروند با استفاده از فناوری های پیشرفته مانند تحلیل داده های عملیاتی و نگهداری پیشگیرانه، بهینه سازی می شود.
نتیجه گیری
شات دان در پالایشگاه های نفت و گاز، یکی از فرآیندهای مهم است که برای حفظ ایمنی، بهبود عملکرد تجهیزات و کاهش خطرات احتمالی انجام می شود. انواع مختلف شات دان شامل: اضطراری، فرآیندی، واحد و ترناروند می باشد که هرکدام اهداف و ویژگی های خاص خود را دارند. این موارد باتوجه به شرایط عملیاتی، به صورت دستی یا خودکار اجرا می شوند که شناخت دقیق و برنامه ریزی صحیح برای اجرای آن ها می تواند تأثیر زیادی بر کارایی و پایداری پالایشگاه ها داشته باشد.
نیرونماد متخصص در طراحی و اجرای مینی پالایشگاه، تمام استانداردهای لازم را در هنگام راه اندازی رعایت کرده و از انواع شات دان ها برای اطمینان از عملکرد بهینه استفاده می کند.
